Historia

Enigma

Enigma była jedną z pierwszych elektromechanicznych maszyn stosowanych do szyfrowania i deszyfrowania wiadomości. Urządzenia tego typu pozwalały, z jednej strony, usprawnić proces szyfrowania, z drugiej natomiast oferowały odporność na ówcześnie stosowane ataki statystyczne i lingwistyczne. Pierwsze Enigmy powstały w latach dwudziestych i były przeznaczone na rynek konsumencki. Mimo iż Enigma nie odniosła sukcesu komercyjnego, jej zalety zostały docenione przez wojsko niemieckie. Dla zastosowań wojskowych maszyna została dodatkowo zmodyfikowana w taki sposób, że liczba możliwych ustawień urosła do ok. 1016. Własności wojskowej Enigmy dawały ich twórcom silne poczucie pewności, iż owa maszyna pozwala zbudować system komunikacji radiowej nie do złamania. Bezpieczna metoda komunikacji radiowej była kluczowym elementem niezwykle skutecznej strategii prowadzenia wojny przez Niemców tzw. wojny błyskawicznej (Blitzkrieg).

Polscy kryptolodzy

Pojawienie się nowego szyfru niemieckiego okazało się nie lada wyzwaniem dla wywiadów krajów europejskich. Na ciekawy pomysł wpadło polskie Biuro Szyfrów, które do łamania szyfrów postanowiło zatrudnić matematyków (wcześniej wykorzystywano lingwistów, mistrzów szachowych i miłośników łamigłówek). W tym celu pod koniec lat dwudziestych zorganizowano na Uniwersytecie Poznańskim kurs kryptologii. Prof. Zdzisław Krygowski został poproszony o wytypowanie najlepszych studentów. Wśród uczestników kursu znaleźli się Marian Rejewski, Jerzy Różycki oraz Henryk Zygalski, którzy potem zostali zatrudnieni w poznańskiej filii Biura Szyfrów.
Rejewski (po prawej), Zygalski (po lewej) oraz Różycki w ogrodach Cadix (zdjęcie zrobione pomiędzy wrześniem 1940 a czerwcem 1941).
Pod koniec 1932 r. Marian Rejewski rozpoczyna prace nad szyfrem Enigmy. Wykorzystując teorię permutacji opracował teoretyczną metodę pozwalającą zredukować komplikacje wprowadzone do wojskowej Enigmy. W konsekwencji problem poszukiwania dziennego ustawienia maszyny zmniejszył się ok. 100 000 000 000 razy. Aby móc stosować tę metodę należało jeszcze ustalić budowę wojskowej maszyny, co udało się dzięki pomysłowemu zastosowaniu matematyki oraz pewnych informacji dostarczonych przez wywiad francuski. W rezultacie powstały repliki Enigmy oraz kilka metod jej łamania. Z czasem zaczęto budować maszyny pozwalające znacznie usprawnić proces dekryptażu. W 1938 r. Niemcy wprowadzili modyfikacje do Enigmy, które wymusiły zwielokrotnienie liczby maszyn kryptoanalitycznych. Zadanie to przekroczyło finansowe możliwości polskiego wywiadu, dodatkowo coraz więcej wydarzeń świadczyło o rychłym początku wojny. W związku z tym Polacy postanowili przekazać repliki niemieckiej maszyny szyfrującej wraz z metodami dekryptażu Francuzom i Brytyjczykom. Informacje te okazały się bezcenne, szczególnie dla Brytyjczyków, którzy byli w stanie w krótkim czasie wybudować i znacznie usprawnić polskie maszyny, a co za tym idzie przygotować się do bitwy o Anglię. Zdaniem historyków fakt złamania niemieckiego szyfru miał olbrzymie znaczenie dla przebiegu II wojny światowej. Powszechny jest sąd, że dokonanie Polaków przyczyniło się do znacznego skrócenia wojny, co prawdopodobnie zapobiegło zastosowaniu broni jądrowej w Europie. Doniosłe znaczenie ma również fakt, iż maszyny kryptoanalityczne odegrały również znaczącą rolę w narodzinach informatyki.